Διεθνής Ημέρα Περιβάλλοντος, όπως λέμε τηλεοπτικός θρήνος, πολιτικά μηνύματα και μπόλικη….επαναστατική γυμναστική!

Ημέρα Περιβάλλοντος η σημερινή και μέσα στα πολυσέλιδα αφιερώματα των εφημερίδων, των πολιτικών μηνυμάτων και των διαφόρων πρωτοβουλιών μία μόνο αλήθεια βρήκα προσωπικά. Σήμερα είναι ακόμη μια ημέρα! Όσο για την ημέρα περιβάλλοντος; Δεν το νομίζω.

Για να μπούμε κατευθείαν στο θέμα. Πολύ κουβέντα για το τίποτε. Φταίνε οι πολιτικές μας; Κυρίως. Οι πολίτες; Κι αυτοί. Η διεθνής πραγματικότητα; Όχι.

Και πιο συγκεκριμένα; Φταίει το γεγονός ότι παρά την δήθεν ευαισθησία μας δεν έχουμε ακόμη υπουργείο περιβάλλοντος και μένουμε ακόμη κολλημένοι στα «δημόσια» έργα; Κυρίως. Φταίνε οι πολίτες που περίμεναν το μέτρο για την υποκατάσταση της πλαστικής σακούλας από την πάνινη οικολογική, λες και δεν μπορούσαν να πράξουν προς αυτήν την κατεύθυνση μόνοι τους; Κι αυτοί. Φταίει η παγκοσμιοποίηση και η ανάπτυξη; Θα το δούμε παρακάτω.

Για να ξεκαθαρίσω τη θέση μου.

Α)Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι η καλύτερη. Στην πραγματικότητα είναι άσχημη. Για πολλοστή φορά όμως θεωρώ ότι προσπαθούμε να λύσουμε το λάθος πρόβλημα. Και μάλιστα με λάθος τρόπους.

Β) Στην Ελλάδα παρά τα όσα ευαγγελιζόμαστε, δεν έχουμε οικολογική συνείδηση. Ή έχουμε και είναι του συρμού.

Γ) Τα όποια προβλήματά της παγκοσμιοποίησης – και οι όσες αναμφίβολες συνέπειες της στο περιβάλλον- , δε λύνονται παρά μόνο με περισσότερη παγκοσμιοποίηση. Και κυρίως με την παγκοσμιοποίηση της πολιτικής. Την ίδια στιγμή, η καπιταλιστική ανάπτυξη έχει αποδειχθεί ότι είναι η μόνη που μπορεί να εξασφαλίσει τους πόρους εκείνους που απαιτούνται για την ευόδωση των περιβαλλοντικών επιλογών. Τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά εγκλήματα καταγράφονται στις χώρες του λιγότερο αναπτυγμένου κόσμου, ενώ ότι το μόνο πείραμα της αναδιανεμητικής κοινωνίας που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, το Σοβιετικό, άφησε πίσω του τις μεγαλύτερες οικολογικές πληγές στη γη.


Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα εν τάχει να επικεντρωθώ σε ορισμένα από τα ζητήματα που επιζητούν άμεση επίλυση.

1ον) Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεγαλύτεροι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί της χώρας, ο ΑΗΣ Αγίου Δημητρίου και ο ΑΗΣ Καρδιάς, ...είναι πανευρωπαϊκοί πρωταθλητές ρύπανσης. Παράλληλα, παρατηρείται μεγάλη καθυστέρηση στη χώρα μας σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τα στοιχεία των εκθέσεων είναι ακόμη ένα σήμα κινδύνου για την καταστροφή του περιβάλλοντος στην Ελλάδα.
Χωρίς να έχουμε ισχυρή βιομηχανία, καταλήγουμε να είμαστε πρωταθλητές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εξαιτίας της αδυναμίας χάραξης ολοκληρωμένης στρατηγικής προστασίας του περιβάλλοντος.
Η ΔΕΗ βρίσκεται σε αρκετά δύσκολη οικονομική θέση και δεν έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει τον άμεσο εκσυγχρονισμό παραγωγικών μονάδων της και τη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η υπερβολική εξάρτηση από το εισαγόμενο πετρέλαιο συμπληρώνει την αρνητική για την Ελλάδα εικόνα.
Και στο θέμα αυτό δεν μας επιτρέπεται πλέον να εφησυχάσουμε με ημίμετρα. Η Ελλάδα συνεχίζει να εξαρτάται σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό από τα ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα. Όταν λοιπόν εμείς, δεν αμφισβητούμε τον μελλοντικά κυρίαρχο ρόλο τους, αλλά επιλέγουμε να εισάγουμε ένα επιπλέον ρυπογόνο καύσιμο, τον λιθάνθρακα, δίνοντας του μάλιστα ένα μερίδιο της τάξης του 21%στην ηλεκτροπαραγωγή, πώς είναι δυνατόν να μειωθούν οι εκπομπές και η ενεργειακή εξάρτηση. Σε αυτό το κρίσιμο και επίκαιρο σημείο δηλώνω δημόσια την κάθετη αντίθεσή μου.

2ον) Σήμερα βλέπουμε τα αδιέξοδα της πολιτικής των χωματερών, οι οποίες μόνο επί τω ευγενέστερω ονομάζονται χώροι υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ). Η ταφή των απορριμμάτων σε χωματερές παρουσιάζεται ως η μόνη και καθολική διαχειριστική μέθοδος της χώρας, με καύση των απορριμμάτων σε ανοιχτές χωματερές - έχοντας μεν το μικρότερο κόστος διαχείρισης αλλά τη μεγαλύτερη ρύπανση του αέρα και του εδάφους (μόλυνση της ποιότητας των υδάτινων πόρων με βαρέα μέταλλα). Ούτε όμως και η ανακύκλωση και κομποστοποίηση ως τεχνολογία επεξεργασίας απορριμμάτων έχει λειτουργήσει σωστά στη χώρα μας. Και επιπλέον δεν είναι αυτοσκοπός. Δεν είναι πανάκεια. Έχουν κόστη, καταναλώνουν πολύτιμη ηλεκτρική ενέργεια, ρυπαίνουν τον περιβάλλοντα χώρο, ενώ το προϊόν της κομποστοποίησης έχει πρόβλημα διάθεσης, ειδικά όταν η διαδικασία της κομποστοποίησης είναι μέτρια από τεχνολογικής άποψης. Η ειρωνεία με τη διαχείριση των αποβλήτων είναι ότι τα σκουπίδια – κατά γενική και τεκμηριωμένη επιστημονικώς μαρτυρία- αποτελούν πηγή ενέργειας, και μάλιστα Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, εάν και εφόσον αξιοποιηθούν με σύγχρονες μεθόδους και τεχνολογίες. Αυτό συμβαίνει στα περισσότερα κράτη- Μέλη της ΕΕ. Οι μονάδες λειτουργούν ακόμη και μέσα στα κέντρα των Μεγαλουπόλεων, δίχως να προκαλείται κοινωνική αντίδραση. Η Ελλάδα σήμερα είναι ουραγός. Κατέχει την τελευταία θέση και αυτό πρέπει να αλλάξει άμεσα.
3ον) Και στο ζήτημα όμως της ενεργειακής πολιτικής είμαστε δυστυχώς πίσω. Η υιοθέτηση των ήπιων εναλλακτικών μορφών ενέργειας γίνεται με αργά βήματα, με αποτέλεσμα οι ίδιες οι εξελίξεις να μας ξεπερνούν. Για του λόγου το αληθές, την ίδια στιγμή που η χρήση του φυσικού αερίου εξιδανικεύεται στην Ελλάδα και γίνονται προσπάθειες για την περαιτέρω διείσδυση του στο ενεργειακό ισοζύγιο, στη Γερμανία επί παραδείγματι παρουσιάζονται οι πρώτες εκθέσεις που θεωρούν ρεαλιστική την υποκατάσταση του φυσικού αερίου από το βιοαέριο και άλλες ΑΠΕ έως το 2020. Και καταλήγω: όχι άνθρακας, όχι πετρέλαιο και όχι αποκλειστικά φυσικό αέριο.

Για να κατανοήσουμε ωστόσο καλύτερα το πρόβλημα πρέπει να ανατρέξουμε στη ρίζα του «κακού». Ακούγεται πολύ έντονα και ειδικότερα τα τελευταία χρόνια ότι για όλα τα δεινά φταίει η σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία με τους άκρατους και ανεξέλεγκτους ρυθμούς ανάπτυξης. Έχουν τεθεί επί τάπητος ακόμη και προτάσεις για περιορισμό της ανάπτυξης και δη για από-ανάπτυξη (εγκατάλειψη των περιβαλλοντικά ακατάλληλων μορφών παραγωγής) στο πλαίσιο μιας αναδιανεμητικής κοινωνίας.

Ας είμαστε ρεαλιστές: το μόνο πείραμα της αναδιανεμητικής κοινωνίας που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, το Σοβιετικό, άφησε πίσω απέραντες μολυσμένες εκτάσεις, και το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα της ιστορίας.
Στη Δύση αντιλαμβανόμαστε το οικολογικό πρόβλημα και γίνονται σοβαρές προσπάθειες περιορισμού του. Αργά, αλλά σταθερά εγκαταλείπουμε τις περιβαλλοντικά ακατάλληλες μορφές παραγωγής. Αυτό ωστόσο δεν μπορούμε να το ζητήσουμε προφανώς από τις χώρες που τώρα χτίζουν τη δική τους ανάπτυξη, τη δική τους έξοδο από την φτώχεια και την ανέχεια.

Γιατί όμως η από- ανάπτυξη δεν είναι λύση; Ο συλλογισμός μου είναι απλός. Για να ξεφύγουμε από τη λογική των ορυκτών καυσίμων πρέπει άλλες μορφές εναλλακτικές να γίνουν οικονομικά συμφέρουσες. Για να συμβεί αυτό όμως πρέπει να τελειοποιηθούν και για να τελειοποιηθούν χρειάζεται έρευνα, δηλαδή πολλά χρήματα. Με άλλα λόγια χρειαζόμαστε ανάπτυξη και όχι απο-ανάπτυξη.
Εξάλλου η αντιοικολογική οικονομική δραστηριότητα καταγράφεται στο στάδιο της πρωταρχικής συσσώρευσης (πχ. Ινδία ) και όχι αργότερα, που οι πληθυσμοί, αφού ικανοποιούν τις πρώτες ζωτικές ανάγκες, μετά στοχεύουν στην πραγματική ευημερία, κομμάτι της οποίας είναι το ανθρώπινο περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους «Δείκτες Διατήρησης του Περιβάλλοντος» (Environmental Sustainability Index) οι ανεπτυγμένες χώρες του ΟΟΣΑ εμφανίζουν τα καλύτερα αποτελέσματα ενώ οι ανελεύθερες χώρες (Β. Κορέα, Ταϊβάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν) βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις.

Είναι λοιπόν καιρός, και αυτό το αντιλαμβανόμαστε όλοι, να προσεγγίσουμε την κατάσταση ρεαλιστικά. Χωρίς σκοταδισμούς, χωρίς δαιμονοποιήσεις, χωρίς στερεότυπα. Το ζητούμενο είναι να αποστραφούμε του συντηρητισμού που μας κράτησε πίσω για μια μακρά κρίσιμη χρονική περίοδο. Και όπως έχω επαναλάβει πλειστάκις, ο συντηρητισμός, δεν έχει χρώματα, δεν είναι ούτε μπλε, ούτε πράσινος, ούτε κόκκινος. Είναι η φιλοσοφία εκείνη που επιλέγει την δύναμη της αδράνειας απέναντι στη δύναμη της ώθησης. Βραχυπρόθεσμα, αυτή η πορεία βολεύει, διότι οι αλλαγές πάντοτε απαιτούν τόλμη, που λίγοι διαθέτουν.


Ο συντηρητισμός με δυο λόγια είναι η ανελεύθερη επιλογή. Εμείς πρέπει επιτέλους να επιδείξουμε την ωριμότητα που απαιτείται και να προχωρήσουμε με γοργά βήματα στη χάραξη μιας «ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ».

Ενδελεχώς περιγράφει το φαινόμενο ο Πάσχος Μανδραβέλης. Πρόκειται για μια εξαιρετικά νέα ιδέα βασισμένη σε μια παλαιότερη που εδώ και χρόνια κυριαρχεί στο ευρωπαϊκό στερέωμα. Σημαίνει κατ’ αρχήν την υπέρβαση της λεγόμενης «επιστημονικής οικολογίας» και τη μετάβαση στην νέα εποχή της «πολιτικής οικολογίας». Κι αυτό, διότι για να φθάσει μια ιδέα από τα κλειστά επιστημονικά φόρα και τα τεχνοκρατικά think tanks στην ίδια την κοινωνία πρέπει να εκφραστεί με όρους ιδεολογίας, προκειμένου να γίνει συνείδηση.
Η «πολιτική οικολογία» δεν γεννιέται ούτε από την Αριστερά, ούτε από τη Δεξιά. Αναδύεται αναζητώντας τις δικές της ρίζες, βασιζόμενη σε ένα σύνολο ιδεών οι οποίες συνθέτουν διαφορετικές κουλτούρες, που συχνά δύσκολα αρθρώνονται. Σε αυτό εδώ ακριβώς το σημείο ένα νέο στοιχείο έρχεται σήμερα να προστεθεί ως καταλύτης. Το πρόβλημα δεν είναι αν θα αντιμετωπίσουμε το μέλλον του πλανήτη με ιδέες που έρχονται από δεξιά ή από αριστερά. Το ζητούμενο είναι να κινηθούμε απλώς ορθολογικά. Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος στα καθ ημάς, οι Έλληνες οφείλουμε στην αναπτυξιακή μας πολιτική μια παράλληλη πολιτική προστασίας για το περιβάλλον. Και αυτό, γιατί το περιβάλλον είναι το πλέον δυνατό αναπτυξιακό χαρτί της χώρας μας σε ένα περιβάλλον που είναι (το θέλουμε ή όχι) παγκοσμιοποιημένο.
Την ίδια στιγμή, η παγκοσμιοποίηση ήρθε για να μείνει επειδή είναι απότοκος της τεχνολογικής έκρηξης του 20ού αιώνα. Ανατρέπει κοινωνικές σχέσεις που είχαν σμιλευτεί επί αιώνες. Τα προβλήματά της όμως – και οι όσες αναμφίβολες συνέπειες της στο περιβάλλον- , δε λύνονται παρά μόνο με περισσότερη παγκοσμιοποίηση. Και κυρίως με την παγκοσμιοποίηση της πολιτικής. Χωρίς στρουθοκαμηλισμούς, πρέπει κι εμείς να γίνουμε μέτοχοι μιας «παγκοσμιοποιημένης ελεύθερης πολιτικής για την οικολογία».
Και εδώ, θα αναφέρω ένα παράδειγμα, μια συντονισμένη δράση που πρέπει να αναπτυχθεί. Αυτή τη φορά προκειμένου να αποτρέψει οδυνηρές ενδεχομένως καταστάσεις. Αυτή την περίοδο ακόμη και η Διεθνής Επιτροπή Ενέργειας (ΙΕΑ) προτείνει στην ετήσια έκθεσή της την ανέγερση 200 νέων πυρηνικών σταθμών τα επόμενα 25 χρόνια για να επιλυθούν τα τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη. Ενώ το πρόσφατο ατύχημα που έγινε σε αντιδραστήρα της Σουηδίας το καλοκαίρι ξεχάστηκε, το διεθνές πολιτικό κλίμα είναι ευνοϊκό. Ποιος θέλει εξάρτηση από τα πετρέλαια του Κόλπου μεσούσης της αντιτρομοκρατικής υστερίας; Το διεθνές πυρηνικό λόμπι βρίσκεται σε κατάσταση ευφορίας. Συνάπτει συμμαχίες και κλείνει συνεργασίες: * Μόνο στις ΗΠΑ οι 19 σταθμοί που θα κατασκευαστούν συνοδεύτηκαν με επιχορηγήσεις 13 δισ. δολαρίων, φοροαπαλλαγές και άλλες ελαφρύνεις στην πυρηνική βιομηχανία που πρόσφερε ο Τζορτζ Μπους.* Σήμερα λειτουργούν ήδη 435 αντιδραστήρες σε 31 χώρες. Αλλες 28 βρίσκονται στο στάδιο της κατασκευής και άλλες 222 στο στάδιο του σχεδιασμού.* Μεταξύ αυτών υπάρχουν πολλές πυρηνικές μονάδες, κυρίως στην Ευρώπη (Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ρουμανία, Βουλγαρία) που δεν πληρούν τους βασικούς όρους ασφαλείας.

Προσωπικά, έχω την άποψη ότι πρέπει άμεσα να συγκροτήσουμε ένα κίνημα – βρίσκοντας συμμάχους και σε άλλες γειτονικές μας χώρες – προκειμένου να αποτρέψουμε αυτό το ενδεχόμενο σε ό,τι τουλάχιστον αφορά τη λεκάνη της Μεσογείου. Εμείς, δεν πρέπει να έχουμε σύντομη μνήμη…
Στην Ελλάδα, ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς. Πράγματι, αρχίζει να γίνεται συνείδηση ότι τα όσα περιγράφονται στις πολυσέλιδες επιστημονικές έρευνες σε σχέση με το περιβάλλον επηρεάζουν την καθημερινότητά μας. Η κοινωνία των πολιτών αρχίζει ως εκ τούτου να κινητοποιείται. Μένει σε εμάς τους πολιτικούς – μπλε, πράσινους, κόκκινους , κίτρινους – να αποβάλουμε το συντηρητισμό μας και να ανοίξουμε έναν ουσιαστικό διάλογο, γνωρίζοντας καλά ότι στα θέματα περιβαλλοντικής προστασίας τίποτε απολύτως δεν μας χωρίζει.
Στο διάλογο πρέπει να προσέλθουν όλοι. Ακόμη και εκείνοι που μας έχουν συνηθίσει στην λεγόμενη επαναστατική γυμναστική, που στην ουσία της όμως είναι απλώς αποχή. Με ορθολογισμό και νηφαλιότητα – έχοντας πλήρη συνείδηση του διεθνούς περιβάλλοντος- θα καταφέρουμε να ανακαλύψουμε τις παράλληλες τροχιές που μπορούν να διαγράψουν αφενός η πολιτική ανάπτυξης και αφετέρου η περιβαλλοντική πολιτική. Ας μην μας διαφεύγει ότι στην Ελλάδα, η εφαρμογή επί παραδείγματι σύγχρονων υποδομών διαχείρισης αποβλήτων μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του ΑΕΠ 1 έως 1,5%. Οι ήπιες εναλλακτικές μορφές ενέργειας αποτελούν μια μεγάλη επενδυτική πρόκληση και η σωστή τους αξιοποίηση είναι δυνατόν να συνεισφέρει στο ΑΕΠ αύξηση 2 έως 3 %.
Και τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι για την αποκατάσταση των ζημιογόνων πολιτικών μας για το περιβάλλον θα χρειαστεί αργά ή γρήγορα να προβούμε σε δαπάνες της τάξης του 3 έως 5% του ΑΕΠ. Συνεπώς, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η εξορθολογισμένη ανάπτυξη θα φέρει μεγαλύτερη ευημερία, και τότε μόνο οι κοινωνικές παροχές θα είναι και ουσιαστικές.
Τα οικολογικά προβλήματα δεν λύνονται με το πάγωμα της ζωής. Αντιθέτως , η ανάπτυξη δημιουργεί το οικονομικό πλεόνασμα που απαιτείται και για την ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος. Αυτό είναι το περιεχόμενο της «ελεύθερης πολιτικής για την οικολογία». Αυτό είναι το στοίχημα για τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου. Αυτή είναι η νέα οικολογική συνείδηση.
Τα υπόλοιπα γεμίζουν με λίγο ακόμη τηλεοπτικό θρήνο τα βράδια μας μπροστά στην tv…