Ο πολιτιστικός "Καλλικράτης" και η κουλτούρα της αλλαγής

Με ανάμεικτα συναισθήματα διάβασα τη διαπίστωση της Λίνας Μενδώνη, Γενικής Γραμματέως του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού ότι μας χρειάζεται ένας «Καλλικράτης» μουσείων. Συμφωνώ και επαυξάνω. Μας χρειάζεται ένας «Καλλικράτης» σε ολόκληρο το χώρο του πολιτισμού. Με μία προϋπόθεση. Ότι δεν θα είναι επικοινωνιακό σύνθημα, αλλά πραγματική διάθεση για σύγκρουση με τις κατεστημένες νοοτροπίες. Κι αυτό δεν το έχουμε δει μέχρι τώρα στο χώρο. Αυτό που βλέπουμε είναι μια μεγάλη, είναι η αλήθεια, προσπάθεια να πάρει πάλι μπρος το σκουριασμένο σύστημα του υπουργείου, αλλά χωρίς να ταράξουμε τα νερά, χωρίς να δοκιμαστεί κάτι καινούργιο.

Κι όμως… Ο «Καλλικράτης» του πολιτιστικού τομέα υπάρχει ήδη σε συγκεκριμένο σχέδιο από το 2005. Μπορεί να έχει το πεζό όνομα «Νέος Οργανισμός», διέπεται όμως από τις ίδιες αρχές. Εισάγει μία πρωτοποριακή και καινοτόμο δομή περιφερειοποίησης του Υπουργείου Πολιτισμού, που στηρίζεται σε μια νέα φιλοσοφία ανάπτυξης λειτουργιών και δικτύων. Επιδιώκει την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, λαμβάνοντας υπόψη και την αναπτυξιακή προοπτική τους. Η βασική αρχή είναι, όλο το σύστημα να λειτουργεί με βάση την αρχή της επικουρικότητας στο κατώτερο εφικτό επίπεδο.

Ο πολιτιστικός «Καλλικράτης» προβλέπει δύο επίπεδα διοίκησης: το πρώτο επίπεδο στο κέντρο, με πιο ολιγομελείς από σήμερα κεντρικές υπηρεσίες σε ρόλο επιτελικό, ελεγκτικό και υλοποίησης δράσεων εθνικής κλίμακας, το δε δεύτερο σε πολιτιστικές περιφέρειες, με περιφερειακές υπηρεσίες πολιτισμού, στις οποίες θα οργανώνεται η βασική δομή των δραστηριοτήτων του υπουργείου –ακόμα και του σύγχρονου πολιτισμού, που σήμερα δεν είναι αποκεντρωμένες.

Σύμφωνα με το σχέδιο, οι Εφορείες Αρχαιοτήτων θα λειτουργούν σε ενοποιημένη μορφή ως υπηρεσίες μιας στάσης στο χωρικό επίπεδο του παλαιού νομού, ώστε να εξυπηρετείται καλύτερα ο πολίτης αλλά και να προστατεύεται πιο αποτελεσματικά η πολιτιστική μας κληρονομιά. Οι Εφορείες θα αναφέρονται στον προϊστάμενο της περιφερειακής υπηρεσίας πολιτισμού, αντί του γενικού διευθυντή της κεντρικής υπηρεσίας όπως ισχύει σήμερα, με τα γνωστά αποτελέσματα συσσώρευσης υποθέσεων στο κέντρο και ταλαιπωρίας του πολίτη.
Στα μουσεία, στα οποία τόση αρνητική κριτική γίνεται τελευταία, δίνεται ιδιαίτερο βάρος. Προτείνεται από το σχέδιο αφενός η θεσμοθέτηση μιας νέας Γενικής Διεύθυνσης, της Γενικής Διεύθυνσης Μουσείων, που θα εξασφαλίζει το συντονισμό τους και τις απαραίτητες συνεργασίες και συνέργειες, και αφετέρου η μετατροπή των μεγαλύτερων αρχαιολογικών και βυζαντινών μουσείων σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Το πείραμα του νέου Μουσείου της Ακρόπολης που λειτουργεί ως νομικό πρόσωπο, παρ’ ότι διέρχεται ακόμη τις παιδικές του αδυναμίες, δείχνει ότι η μεγαλύτερη αυτονομία των μουσείων παρέχει τη δυνατότητα για καλύτερες υπηρεσίες προς τους επισκέπτες. ΄Αλλωστε, αυτή είναι η τάση διεθνώς. Γιατί εμείς μονίμως να υστερούμε;Η νέα δομή λαμβάνει υπόψη τον τρόπο παραγωγής έργου στο υπουργείο και το γεγονός ότι οι δύο μεγάλοι τομείς δράσεις του -πολιτιστική κληρονομιά και σύγχρονος πολιτισμός - έχουν διαφορετικό νομικό πλαίσιο και διαφορετικό ρόλο. Η πολιτιστική κληρονομιά προστατεύεται από το Σύνταγμα, οπότε το κράτος οφείλει να εξασφαλίσει ενιαίες κατευθυντήριες γραμμές και αποτελεσματικά εργαλεία προστασίας. Αντιθέτως, στο σύγχρονο πολιτισμό το κράτος διασφαλίζει τις πολιτιστικές υποδομές και ένα πλαίσιο θεσμών που ευνοούν τη δημιουργία, χωρίς όμως η πολιτεία να εμπλέκεται σ’ αυτήν.

Μια τέτοια βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της δημόσιας διοίκησης εναρμονίζεται και με τις κατευθύνσεις που έχει δώσει η Ευρωπαϊκή Ενωση για την περίοδο 2007-2013. Η ΄Ενωση έχει θέσει ως στρατηγικούς στόχους την ικανότητα διαχείρισης της αλλαγής, την αποκέντρωση αρμοδιοτήτων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με ταυτόχρονη ενίσχυση της στρατηγικής προσέγγισης του προγραμματισμού στο κεντρικό επίπεδο, την ενδυνάμωση της διοικητικής ικανότητας για το σχεδιασμό – υλοποίηση - διαχείριση αναπτυξιακών προγραμμάτων σε περιφερειακό επίπεδο, τη βελτίωση των υπηρεσιών προς την κοινωνία και τις συνεργασίες δημοσίων και ιδιωτικών φορέων.

Στην παραμικρή απόπειρα αλλαγής όμως της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, η αντίδραση είναι λυσσαλέα. Το έζησα προσωπικά. Το πλήρωσα. Μήπως όμως τώρα που φτάσαμε στον πάτο, δεν θα πρέπει να διστάζουμε άλλο; H άσκηση της εξουσίας δεν μπορεί πια να εξαντλείται σε παιχνίδια συμβιβασμών και ισορροπιών. Η εμμονή μας στις λογικές του 19ου αιώνα ενώ σε όλη την υφήλιο έχει γίνει κοσμογονία μας έφερε στο χείλος της καταστροφής. Με το σχέδιο διάσωσης μας δόθηκε μια ανάσα, μια τελευταία ευκαιρία να περάσουμε –δυστυχώς με θυσίες- στον 21ο αιώνα. ΄Εχουμε μόνο 3 χρόνια μπροστά μας για να καλύψουμε την υστέρηση δεκαετιών.

Είναι καιρός να τολμήσουμε. Είναι καιρός οι υγιείς δυνάμεις του πολιτικού μας συστήματος να κάνουν μια φυγή προς τα εμπρός, να ηγηθούν επιτέλους της κοινωνίας, αντί να υποχωρούν μπροστά στις χειρότερες πλευρές της.

*Ελευθεροτυπία, 07/2010