Για μια ουσιαστική αποκέντρωση

Για τους θιασώτες του, ο σημερινός πρωθυπουργός διέθετε ένα βασικό προσόν. Έχει άγνοια κινδύνου. Ως εκ τούτου, δεν φοβάται τις παράτολμες κινήσεις, που μπορεί βραχυπρόθεσμα να δημιουργήσουν προβλήματα, μακροπρόθεσμα όμως θα έχουν αμιγώς μεταρρυθμιστικά αποτελέσματα. Η αποκέντρωση του κράτους υπήρξε ανέκαθεν πάγια άποψη του κ. Παπανδρέου. Κι όταν λέμε αποκέντρωση δεν εννοούμε μόνο την τοπική αυτοδιοίκηση ως οργανωτικές δομές, αλλά τις υπηρεσίες υγείας, παιδείας, και σαφώς τα πανεπιστήμια.

Το σχέδιο «Καλλικράτης», ως το δεύτερο στάδιο του γνωστού «Καποδιστρία», είναι ασφαλώς ένα θετικότατο βήμα. Παρά τις αντιδράσεις των γνωστών «ημετέρων» που είχαν σταθεί εμπόδιο και στην πρώτη φάση του σχεδίου, η χωρά ορθώς προσανατολίζεται προς λιγότερο κρατισμό και περισσότερη αποκέντρωση. Εντούτοις, το στοίχημα για να κερδηθεί πρέπει να είναι απόλυτα ριζοσπαστικό, χωρίς φοβίες και αγκυλώσεις.

Κατ’ αρχήν, η διοικητική και η οικονομική αυτοτέλεια πρέπει να είναι ολοκληρωτική. Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σε κρίσιμους τομείς, όπως είναι για παράδειγμα η παραγωγή μελετών και έργων, η παροχή υπηρεσιών και άλλα , προκειμένου να μην επαναληφθούν φαινόμενα σημερινά όπου δήμαρχοι και περιφερειάρχες συνωστίζονται στα γραφεία των υπουργών, αλλά και οι γνωστές παθογένειες με τους δήμους να κινδυνεύουν από οικονομική κατάρρευση, και ακόμη παραπέρα, οι δήμαρχοι να κατηγορούνται για κακοδιαχείριση και «φέσια».

Η ανάγκη για ένα νέο κύμα υποχρεωτικών συγχωνεύσεων δήμων και περιφερειών της χώρας, είναι ασφαλώς επιτακτική. Κακά τα ψέματα. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση της πραγματικότητας γενικότερα δεν μπορεί να επιτευχθεί από το Κοινοβούλιο και από το γραφείο του πρωθυπουργού. Αυτά τα προβλήματα απαιτούν ένα εξελισσόμενο σύστημα διακυβέρνησης και κυρίως μια ισχυρή τοπική αυτοδιοίκηση.
Εξίσου σημαντική είναι κατά την άποψή μου η ουσιαστική μείωση του κρατικού συγκεντρωτισμού. Αρχικά εστιάζοντας στη φορολογική αποκέντρωση: Οι νέοι δήμοι θα μπορούν να ελέγχουν αποτελεσματικότερα τη διαδικασία βεβαίωσης και είσπραξης των τοπικών εσόδων και μακροπρόθεσμα θα είναι σε θέση να δημιουργήσουν ιδίους εισπρακτικούς μηχανισμούς και να απαλλαγούν από κάθε είδους «κηδεμονίες». Κατ' αυτόν τον τρόπο, και έχοντας εξασφαλίσει νέους πόρους, μπορεί να ακολουθήσει και η μεταφορά αρμοδιοτήτων στους Δήμους σε τομείς όπως η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η κοινωνική πρόνοια, η πυροσβεστική, οι τοπικές παρεμβάσεις στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον, η πρωτοβάθμια υγεία και η προληπτική ιατρική.Αυτή η αποκέντρωση φορολογικών εσόδων και αρμοδιοτήτων -κάτι που συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη- θα ενδυναμώσει μεν την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά θα δώσει και νέα αναπτυξιακή ώθηση στο κράτος, η δομή του οποίου θα είναι απλή -ευδιάκριτη- αποκεντρωμένη. Ως εκ τούτου, η κεντρική εξουσία (κυβέρνηση) θα έχει έναν ρόλο πραγματικά επιτελικό διατηρώντας αμιγώς τον έλεγχο σε υπουργεία-κλειδιά που διαχειρίζονται εθνικές υποθέσεις (Αμυνας, Δημ. Τάξης, Οικονομικών, Εξωτερικών).Από την άλλη πλευρά η περιφερειακή αυτοδιοίκηση θα έχει ως κύρια αποστολή την ανάπτυξη, ενώ το συμβούλιο και ο περιφερειάρχης καλώς προβλέπεται στην κυβερνητική πρόταση να είναι αιρετοί. Επιπλέον, σε δεύτερο επίπεδο, εδώ και χρόνια είναι που δεν είχε νόημα ύπαρξης η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Η ανάπτυξη απαιτεί μεγάλα γεωγραφικά σύνολα για να σχεδιαστεί σωστά, η δε παροχή υπηρεσιών πρέπει να έχει σημείο αναφοράς τους ίδιους τους πολίτες βάσει των αναγκών στις εκάστοτε τοπικές κοινωνίες.

Εν ολίγοις, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο εθνικό επιχειρησιακό σχέδιο καθώς και υποστηρικτικοί μηχανισμοί για την εφαρμογή του. Απαιτείται, όμως, και ριζικός επαναπροσδιορισμός των σχέσεων της αυτοδιοίκησης με την κεντρική εξουσία. Η νέα αυτή μεταρρύθμιση πρέπει να σχεδιαστεί από κοινού για το συνολικό πολιτικό και διοικητικό σύστημα της χώρας.Τέλος, έχω καταθέσει εδώ και καιρό την άποψή μου, ότι πρέπει επιτέλους η πολιτική να συνειδητοποιήσει αυτό που οι πολίτες μοιάζουν να έχουν ήδη επιλέξει. Και εξηγούμαι. Στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, οι δημότες άρχισαν δειλά δειλά να αγνοούν αυτό που καταχρηστικά ονομάζουμε «κομματικές γραμμές». Θεμελιώδη ρόλο στην ψήφο τους έπαιξε η εργατικότητα εκείνων που διεκδίκησαν το θώκο και όχι το αμφιλεγόμενο χρίσμα που ορισμένα δήθεν υψηλόβαθμα στελέχη έδωσαν σε κάποιους παράγοντες των τοπικών κοινωνιών με μοναδικό κριτήριο την κομματική περγαμηνή.
Τα κόμματα πρέπει να αφήσουν ελεύθερους τους πολίτες να εκλέξουν αυτούς που, κατά την άποψή τους, θα είναι καλύτεροι στη διαχείριση των καθημερινών τους προβλημάτων και να στηρίξει την τοπική αυτοδιοίκηση παρέχοντας τους απαραίτητους υποστηρικτικούς μηχανισμούς για να υλοποιήσει το έργο της. Πρέπει τώρα να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν υπάρχουν κομματικά χρωματισμένες λύσεις στα προβλήματα των Ελλήνων. Μόνο έτσι θα αποδειχθεί ότι δεν λειτουργούμε παλαιοκομματικά και ότι προωθούμε την ανάπτυξη σύγχρονων μορφών οργάνωσης και λειτουργίας με κριτήρια αξιοκρατίας.

Είναι βέβαιο ότι η αποκέντρωση – με τη μορφή της επιστροφής μέρους των εξουσιών από την εκλεγμένη πολιτική ηγεσία στους πολίτες πάλι- γεννά ανησυχίες. Είναι ο γνωστός φόβος της δημοκρατίας που τρέμει στην ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να διαχειριστούν τα του οίκου τους. Δικαίως. Κάθε μεγάλο βήμα της ανθρωπότητας προς τη δημοκρατία προκάλεσε βραχυπρόθεσμα χάος, προτού τα πράγματα επανέλθουν στην φυσιολογική τους ροή. Ωστόσο, σε βάθος χρόνου η αποκέντρωση υπήρξε το πρώτο βήμα προς μια ουσιαστική και όχι κατ’ επίφαση, δημοκρατία. Αυτό το πολιτικό ρίσκο είναι που σήμερα πρέπει να αγνοήσει ο κ. Παπανδρέου.